Noktalama İşaretleri :

Nokta ( . ): Nokta işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda : Örnek :

ü Öteki sanat eserleri gibi, roman da sanatçının duyduğu yaratma gereksiniminin ürünüdür.

ü Bir uzak sis içinde yürür gibiyim yorgun.

B) Cümle değeri taşıyan anlatımların sonunda : örnek :

ü - Sen de benimle gelecek misin?

- Mutlaka.

C) Bazı kısaltmalardan sonra : Örnek :

ü Prof. (profesör), vb. (ve benzerleri)

D) Sıra gösteren sayı ve harflerden sonra : Örnek :

ü IV. Murat, 20. Yüzyıl

E) Belli bir günü gösteren tarihlerin yazımında : Örnek :

ü 9.12.1986, 26.02.1995

F) Saat dakika gösteren rakamların arasında : Örnek :

ü Akşam 17.20'de, sabah 9.05'te

G) Bir yazının alt bölümlerini gösteren rakam veya harflerden sonra : Örnek :

ü 1. , 5. , B. , H.

H) Rakamlar arasında çarpı işareti yerine : Örnek :

ü 21.10=210

UYARI : Nokta işaretinin kullanılamayacağı yerler şunlardır :

ü Her sözcüğün ilk harfinin alındığı, büyük harfle gösterilen kısaltmalarda : Örnek :

TBMM, THY, TCDD, DMO

ü Gazete, kitap, yazı bölüm başlıkları sonunda :

Kara Kitap (roman) , Yazko Edebiyat (dergi) , Üç Şehitler Destanı (şiir)

ü Tabela ve levhalardaki yazılardan sonra : Örnek :

Kızılırmak Sineması, Ziraat Bankası, Yüksel Caddesi

Virgül ( , ): Virgül işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Cümlede sıralanan eş görevli sözcükleri ve sözcük gruplarını ayırmada : Örnek :

ü Önce ayağa kalktı, yavaş yavaş elini kaldırdı, konuşmaya başladı. (eylemleri)

ü Evini, arabasını, eşyalarını, herşeyini rehin verdi. (nesneleri)

ü Çocuğun büyümesi, topluma yararlı bir birey olması, geleceği yaratması epeyce zor bir iş. (eşit söz gruplarını)

B) Anlama güç katmak için tekrarlanan sözcüklerin arasında : Örnek :

ü Ona bir daha, bir daha sarılıp öptüm.

C) Hitap sözcüklerinden sonra : Örnek:

ü Sevgili yavrum,

ü Canım arkadaşım

D) Seslenmelerden sonra : Örnek :

ü Çocuklar, yerinize oturun.

E) Sıralı cümleleri ayırmada : Örnek :

ü Babası iyi bir avukattı, ailenin gelecek korkusu yoktu.

F) Cümlede vurgulanmak istenen öğeden sonra : Örnek :

ü Soğuk, oldukça soğuk bir gecede yola çıktılar.

ü Evimiz, her sıkıntıda sığındığımız sıcak bir yuvadır.

G) Ara sözlü cümlelerde, ara sözün başında ve sonunda : Örnek :

ü Geçen hafta, Çarşamba günü, yine toplantıya gelmemiştim.

ü Annem, yaşamımdaki en yakın arkadaşım, bana yüz çevirmişti.

H) Adla soyadın yer değiştirip, soyadın başa yazıldığı durumlarda : Örnek :

ü Güntekin, Reşat Nuri.

İ) Cümle başında onay bildiren "evet" ya da red bildiren "hayır" sözcüklerinden sonra : Örnek :

ü Evet, ben biliyorum.

ü Hayır, seninle gelemem.

J) Adlaşmış sıfatlar cümlede bir addan önce gelirse adlaşmış sıfatı ayırmada : Örnek :

ü Yaşlı, kadına birşeyler söylemek istedi.

ü Tembel, arkadaşlarını küçümsüyordu.

K) İşaret zamirlerinin bir addan önce geldiği cümlelerde, işaret zamirlerinin ardından : Örnek :

ü Bu, kitabın önsözüne eklenecek.

ü Şu, duvara asılacak.

L) Yazıda, tırnak içine alınmamış, aktarma cümlelerde, kapama tırnağı yerine : Örnek :

ü Ben bu işi yapamazsam çok üzülürüm, diyordu.

ü Yarın akşam bizde toplanalım, dedi.

M) Cümle başında kullanılan bağlaçlardan sonra . Örnek :

ü Kaldı ki, bu şehir onu mutsuz etti.

ü Ne var ki, adam böyle işlere alışık değildi.

N) Ondalık sayılarda kesirleri belirtmede : Örnek :

ü 15,300 - 10,50

Noktalı Virgül ( ; ): Noktalı virgül işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Biçimce bağımsız olmalarına karşın (ortak öğeleri olmayan) anlamca birbirine bağlı olan cümleleri ayırmada : Örnek :

ü Eve bir sessizlik hakimdi; kimse kimsenin yüzüne bakmıyordu.

ü Elim ayağım dolaştı; ne diyeceğimi şaşırdım.

B) Bir cümlede virgülle ayrılmış örnek kümeler, eşit bölümler arasında : Örnek :

ü Roman, öykü, anı, yaratıcı yazılara; makale, fıkra, eleştiri düşünce yazılarına örnektir.

ü Bir yanda yaşlı anası, babası; öbür yanda karısı ve çocukları vardı.

C) Bağımsız cümleleri, neden-sonuç, karşıtlık, tamamlama gibi özelliklerle bağlayan "ama, fakat, çünkü, öyleyse, böylece, öyle ki..." bağlaçlarından önce : Örnek :

ü Çok aradım; ama senin gibisini bulamadım.

ü Çocuğu okula göndermedim; çünkü çok hasta.

D) Öğeleri arasına virgül konmuş sıralı cümlelerin arasında : Örnek :

ü At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.

İki Nokta ( : ): İki nokta işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Bir sözcük ya da cümleden sonra açıklama yapılacağını veya örnekler verileceğini göstermek için : Örnek :

ü Sıfat : Adın önüne gelip onu niteleyen ya da belirten bir sözcük çeşididir.

ü Ünsüz harfler iki grupta incelenir : 1. Sert ünsüzler, 2. Yumuşak ünsüzler.

B) Bir kişiden ya da bir yerden alınmış bir sözün yazılacağını belirtirken, tırnak işaretinden önce: Örnek :

ü Yahya Kemal kültürümüzle ilgili şöyle der : "Her şeyin en iyisini yapmayı bilmişiz de, bunları yaşatamamışız."

C) Yazı içinde bir kişinin konuşacağını belirtmek için kullanılan uzun çizgi ( - ) işaretinden önce:

ü Yaşlı köylü :

- Yaklaş bakalım evlat!

Osman :

- Buyur dayı.

D) Bölme işlemlerinde bölenle, bölünen arasına konur : Örnek :

ü 100 : 4 = 25, 16 : 2 = 8

UYARI : İki nokta işaretinden sonra gelen bölüm bir cümle niteliği taşıyorsa büyük harfle başlar. Örnek ve söz öbeği biçimindeyse küçük harfle başlaması uygun olur.

ü Bir annenin en önemli görevi : Çocuklarını bedensel ve ruhsal yönden sağlıklı yetiştirmektir.

ü Pazarda ne yok ki : üzüm, soğan, patates, marul...

Üç Nokta ( ... ): İki nokta işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Olaylar, nitelikler, adlar ve örnekler sayıldıktan sonra, sözün benzeri örneklerle sürdürülebileceğini göstermek için : Örnek :

ü Köylüler, pazara, bir çok şey götürüyordu : Tereyağı, yumurta, süt, yoğurt ...

B) Herhangi bir nedenle tamamlanmamış cümlelerden sonra : Örnek :

ü Ona öyle kızıyorum ki...

ü Cumartesi günleri Kızılay o kadar kalabalık ki..

C) Bir yazıda söylenmek istenmeyen sözler ya da adlar yerine :

ü Ulan ... Burası babanın yaylası mı?

ü Arkadaşı, A...'yı kandırıp sinemaya götürür.

D) Bir yazıdan alınan bölümlerde atlanan yerleri göstermek için . Örnek :

ü "... Klasik edebiyatın, çağdaş edebiyata bir temel oluşturduğunu asla düşünemezsiniz."

UYARI : Üç nokta ve sıra noktalardan sonra gelen bölüm, bir cümle özelliği gösteriyorsa büyük harfle başlatılır.

Sıra Nokta ( ..... ): Bir alıntının atlanmış bölümlerinin bulunduğunu belirtmek için kullanılır : Örnek :

ü "..... kahramanları, soylulardan uşaklara dek değişir. Komedinin yalnızca eğlendirici değil, eğitici olması gerektiğini düşünenlerdenim..."

Soru İşareti ( ? ): Soru işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Soru bildiren cümlelerden ve soru anlamı taşıyan sözcüklerden sonra : Örnek :

ü Bu soruyu hangi yoldan çözeyim?

ü Nereye ?

B) Verilen bilgilerin kesin olmadığını, kuşku taşıdığını göstermekte kullanılır. Bu amaçla kullanılan soru işareti ayraç içine alınır : Örnek :

ü Şair ( ? - 1413 ) yılları arasında yaşamış.

ü Bir gecede beş yüz sor çözdüğünü ( ? ) söylüyor.

C) Cevap gerektirmeyen, sözde soru cümlelerinin sonunda kullanılır : Örnek :

ü Önüne baksana kör müsün?

ü Bunca yükü bir başıma nasıl sırtlanırım ben?

UYARI : Soru işareti şu durumlarda kullanılmaz :

ü İçinde soru edatı da olsa soru anlamı taşımayan cümlelerin sonunda:

Bunu anladı mı anlamadı mı bilmem.

O geldi mi sen gidersin.

ü Soru sözcüğünün yan cümleye yöneldiği bileşik cümlelerde :

Beni niçin aradığını anlayamadım.

Gelecek günlerin ne getireceğini kimse bilmez.

Kesme İşareti ( ' ): Kesme işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Özel adlara gelen çekim eklerini ayırmada : Örnek :

ü Atatürk'ün, Kıbrıs'a, Çukurova'da

B) Kısaltmalardan sonra gelen ekleri ayırmada : Örnek :

ü TRT'ye, TV'de, AET'nin

C) Sayılara gelen ekleri ayırmada : Örnek :

ü 1933'ten sonra, 13'ün karesi

D) Bir harfe ya da bir eke gelen ekleri ayırmada : Örnek :

ü A'nın kalın, düz, geniş olması

ü -lık,-lik'in bir yapım eki olduğu

E) Bir sözcük içinde bir ünlünün düştüğünü belirtmek için : Örnek :

ü N'aber (ne haber)

ü N'olur (ne olur)

Ünlem İşareti ( ! ): Ünlem işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Ünlemlerden, ünlem anlamı taşıyan cümlelerden ve seslenişlerden sonra : Örnek :

ü Ay! Babam geliyor.

ü Bir de baktım ki ne göreyim!

ü Defol !

ü Hey komşu !

B) Birini küçümseme, onunla alay etme gibi durumda parantez içinde ünlem işareti ( ! ) kullanılır : Örnek :

ü İnsan ancak çok çalışarak ( ! ) bu kadar zengin olabilir.

ü Ne kadar dürüst olduğu ( ! ) aldığı rüşvetlerden belli.

Tırnak İşareti ( " " ): Tırnak işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Başkasından aktarılan söz ya da yazıların başında ve sonunda : Örnek :

ü Ne demiş atalarımız "İşleyen demir ışıldar."

B) Cümle içinde özellikle belirtilmek istenen bir sözcük, bir terim, tırnak içinde gösterilir : Örnek:

ü Son günlerde bir "temiz toplum" sözü dolaşıyor, herkesin ağzında.

C) Yazı başlıkları, kitap, şiir, şarkı adlarının başında ve sonunda : Örnek :

ü F. Nafiz'in "Han Duvarları" çok uzun bir şiirdir.

Uzun Çizgi İşareti ( — ): Yazıda karşılıklı konuşmalarda kullanılır. Bu nedenle konuşma çizgisi adını da alır : Örnek :

ü — Sen misin Ali Çavuş ?

— Benim komutanım, sessiz olalım.

— Saat kaç oldu dersin?

— Gece yarısını epeyce geçmiştir.

Kısa Çizgi İşareti ( - ): Kısa çizgi işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Satır sonlarına sığmayan sözcükleri hecelerden bölerken: Örnek :

ü Bu işi senin yapacağına gö-

nülden inanıyorum.

B) İki sözcük ya da iki sayı arasındaki ilgiyi belirtmede : Örnek :

ü Ural - Altay dilleri

ü Ankara - İstanbul

C) Sözcükleri kök ve eklerine ayırmada . Örnek :

ü At - ış - tır - an

ü Seç - enek - ler - imiz

D) Cümle içindeki ara sözlerin başında ve sonunda : Örnek :

ü Gelecek - ki gelir sanıyorum - o zaman görüşürüz.

UYARI : D maddesindeki kullanımda virgül işaretiyle kısa çizgi görevdeş olup, ara sözleri ayırmada her ikisi de kullanılabilir.

ü Gelecek, ki gelir sanıyorum, o zaman görüşürüz.

Ayraç İşareti ( ( ) ): Ayraç işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır :

A) Cümle içinde bulunan, ancak cümle içinde görev almayan açıklamalar, ayraç içinde verilir:

ü Ad soylu sözcükler de (sıfat, zamir, zarf, edat, bağlaç, ünlem) yüklem görevi üstlenir.

B) Cümle içinde bir sözcüğün eş anlamlısı ayraç içinde verilebilir. Örnek :

ü Sesteş (eş sesli) sözcüklerde birden çok temel anlamlılık vardır.

C) Bir kişiden söz ederken doğum ve ölüm tarihi ayraç içinde verilir : Örnek :

ü Tevfik Fikret (1867 - 1915) Servet-i Fünun edebiyatının ünlü bir şairidir.

D) Tiyatro yapıtlarında oyuncuların yapacağı hareketler ayraç içinde gösterilir : Örnek :

ü Zülfikar (ellerini ovuşturarak): - Buyur ağam, beni emretmişsin!

E) Maddelerin sıralanmasında alt bölümleri belirten sayı ve harflerden sonra kapama ayracı olarak kullanılır : Örnek :

ü 1) .... 2) ... 3) ....

ü A) .... B) .... C) ....

Ayraç İşareti ( [ ] ):Ayraç içine alınmış bir açıklama için gereken yeni bir açıklama, köşeli ayraç içine alınır : Örnek :

ü Divan şairlerimizin başında (Fuzuli [16. yy] , Baki [16. yy] , Nedim [18. yy] gelir