İSLAMİYET'TEN ÖNCE TÜRK TARİHİ

Türk Göçleri

Göçlerin Nedenleri

• İklim koşullarının değişmesine bağlı olarak meydana gelen kuraklık, artan nüfusa mevcut toprakların yetmemesi ve bu gelişmelerin sonucunda bölgede geçim sıkıntısının ortaya çıkması
• Türk boyları arasındaki siyasal anlaşmazlıklardan dolayı ortaya çıkan savaşlar
• Dış baskılardan (Çin, Kitan ve Moğol) dolayı Türklerin bağımsızlıklarını kaybetmek istememeleri
• Salgın hayvan hastalıkları ve otlakların yetersiz hale gelmesi

Göçlerin Sonuçları

• Orta Asya kültür ve medeniyeti dünyanın değişik yerlerine yayılmıştır.
• Orta Asya’da kalan boylar Hunların yönetiminde ilk Türk devletini kurmuşlardır.
• Farklı bölgelerde Türk devletleri kurulmuştur.
• Batıya giden Türkler, Kavimler Göçü’nü başlatmışlardır.
• Türkler değişik kültür çevreleriyle etkileşim içine girmişlerdir.

İlk Türk Devletleri 

1. Asya Hun İmparatorluğu 

Kuruldukları tarih kesin olarak bilinmeyen Hunlar hakkında Çinlilerin verdiği bilgiler M.Ö. I. Bin yılın başlarına kadar uzanır.

M.Ö. III. yüzyılın ikinci yarısında Hunlar, Çinlilere karşı büyük bir güç haline gelmişlerdir. Çinliler, Hun akınlarına engel olabilmek için kuzey sınırlarında bir duvar örmeye başlamışlardır. Bugün “Çin Seddi” diye bildiğimiz bu duvar M.Ö. 214 yılında tamamlanmıştır.

Çinlilerle mücadele eden Mete Han’ın asıl düşüncesi, Çin’i etkisiz hale getirmekti. Çin’i yıllık vergiye bağlayan Mete, gücünün sembolü olarak Çinli bir prensesle evlenmiştir.

Kalabalık Çin nüfusu içerisinde Türklerin asimile olmasından çekinen Mete, Çinlilerle antlaşma yapmış ve onlarla dost kalmayı tercih etmiştir.

Mete Han’dan sonra Hunlar zayıflamıştır. Bu dönemde, Çinlilerin propagandasıyla Hun beyleri birbirine düşmüştür. Mete’nin ölümünden sonra zayıflayan Hunlar, önce Doğu ve Batı olarak sonra da Güney ve Kuzey olarak parçalanmışlardır.

Kavimler Göçü

Aral gölü çevresinde toplanan Hun boyları Orta Asya’daki Çin baskısı ve kuraklık yüzünden IV. yüzyılın ortalarından itibaren batıya doğru göç ederek barbar kavimleri Roma İmparatorluğu üzerine saldırmaları sonucunda Kavimler Göçü olmuştur (375).

Kavimler Göçü’nün Sonuçları

• Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır (395).
• Batı Roma İmparatorluğu yıkılmıştır (476).
• Avrupa’da yeni milletler ortaya çıkmış ve yeni devletler kurulmuştur. Böylece Avrupa’nın günümüze kadar gelen etnik yapısı oluşmuştur.
• İlk Çağ’ın sonu Orta Çağ’ın başlangıcı kabul edilmiştir.
• Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya çıkmıştır.
• Avrupa’da Hun Devleti kurulmuştur.
• Hristiyanlık barbar kavimler arasında yayılmıştır.

2. Göktürk Devleti (552 - 630)

Göktürkler Türk adıyla kurulan ilk devlettir. Başkentleri Ötüken, ilk hükümdarları Bumin Kağan’dır.

Ülkenin batısını yöneten İstemi Yabgu batı yönünde fetih hareketlerinde bulunmuş, Akhunlara karşı Sasanilerle birleşmiş ve bu devletin toprakları Göktürkler ile Sasaniler arasında paylaşılmıştır. Çinlilerin Göktürk Devleti’ni içişlerine karışması sonucunda 582 tarihinde ülke ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkleri 630 yılında, Batı Göktürkleri ise 659 yılında Çin egemenliğine girerek yıkılmışlardır.

3. Kutluk Devleti (682 - 745) 

Kutluk Devleti’nin en güçlü olduğu dönemler Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tiğin dönemleri olmuştur. Vezir Tonyukuk ise danışman olarak Kutluk Devleti’nin siyasetinde önemli rol oynamıştır.

Bilge Kağan öldükten sonra Kutluk Devleti’nde iç karışıklıklar başlamıştır. Basmil, Karluk ve Uygur Türkleri Kutluk Devleti’ne son vermişlerdir.

4. Uygur Devleti (745 - 840) 

Doğu Türkistan’a yerleşen Uygurlar, diğer Türk boylarını egemenlikleri altına aldılar. Uygurların en önemli özelliği yerleşik hayatı benimseyen ilk Türk toplumu olmalarıdır. Bu nedenle tarım, sanat ve ticarette ilerlemişlerdir. Mani dinine ait tapınaklar yaparak mimaride gelişme göstermişlerdir.

Uygurlar, XIII. yüzyılda Cengiz Han’ın egemenliğini kabul etmişlerdir. Bundan sonra Moğollar Uygur Türklerini önemli görevlere getirmişlerdir. Uygur yazısı, Moğolların da yazısı olmuştur. Uygurlar, diğer Türk toplulukları ile birlikte Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Çağatay ve Özbek Türkleri bu şekilde ortaya çıkmıştır.

Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları 

Avarlar 

• Göktürklere yenildikten sonra Romanya’ya göç ederek devlet kurdular. İkiyüz yıldan fazla Avrupa’nın önemli bir kısmına egemen oldular.
• Bugünkü Slav topluluklarının oluşmasında önemli rol oynadılar. Ayrıca Slav topluluklarının devlet ve askeri teşkilatlarında etkili oldular.
• Tarihte İstanbul’u ilk defa kuşatan Türk devletidir. Avarlar Sasanilerle işbirliği yaparak İstanbul’u iki defa kuşattılar.
• Franklar tarafından yıkıldılar (805).

Kırgızlar

• Uygurları yıkan Kırgızlar Ötüken’e yerleşip devlet kurdular. 1207'de Moğolların egemenliğine girdiler.
• Bugün aynı isimle varlıklarını devam ettirmekte olan bu medeniyetin 400.000 beyitlik Manas Destanı meşhurdur.

Hazarlar

• Hazarlar, İtil ile Don ırmakları çevresine hakim oldular.
• Yahudiliği benimseyen tek Türk devletidir. Din konusunda hoşgörülü olmuşlardır.
• Müslüman Araplarla savaşan ilk Türk devletidir. Hz. Osman zamanında Müslüman Arap ordularını durdurdular.
• Rusları etkileyerek, devlet ve ordu teşkilatı yönüyle Rus knezliklerine örnek oldular.
• Peçeneklerin saldırılarıyla zayıflayan Hazarlar, Rus saldırılarıyla dağıldılar (958).

Bulgarlar

• Hazarların baskıları sonucunda Tuna ve Kama Bulgarları diye ikiye ayrıldılar.
• Tuna Bulgarları Avrupa’ya giderek devlet kurdular ve bir süre sonra Hristiyanlığı kabul ederek Türklük özelliklerini kaybettiler.
• Kama (İtil, Volga) Bulgarları Müslüman tüccarların etkisiyle İslâmiyet’i kabul ettiler. Batu Han zamanında Moğollar Kama Bulgarlarına son verdiler. Kazan Türkleri adıyla da bilinirler.

Türgişler

• Göktürklerin yıkılmasından sonra Göktürklerin mirası üzerinde devlet kurarak bu bölgedeki dağınık Türk kabilelerini tek yönetim altında topladılar.
• Emevilerle mücadele ederek, Maveraünnehir bölgesindeki Türkleri ve yerli halkı Emevi saldırılarına karşı korudular. Böylece Orta Asya Türklerinin Araplaşmasını önlediler.
• Soğd alfabesinden faydalanarak bir Türk alfabesi yaptılar. Çin parasına benzer ilk Türgiş parasını Baga Tarkan kendi adına bastırmıştır.

Karluklar

• Talas Savaşı’nda Müslüman Arapların yanında yer alarak Orta Asya’nın Çinlileşmesini engellediler.
• İslamiyet’i topluca kabul eden ilk Türk boyudur.
• İlk Türk - İslâm devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili oldular.

Macarlar

• Peçeneklerin baskısıyla Ural ve İtil bölgesinden bugünkü Macaristan’a göç ettiler.
• Slavlar arasına girerek birleşmelerini engellediler.
• Hristiyanlığı kabul ederek Türklük özelliklerini kaybettiler.

Peçenekler

• Seyhun nehri ile Aral gölü kıyılarında yaşarken Oğuz baskıları ile Karadeniz’in kuzeyine geldiler.
• Oymaklar halinde yaşamış ve devlet kuramamışlardır.
• Bizans’ın entrikalarıyla zayıflamışlar, Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusundan Büyük Selçuklu tarafına geçerek Selçuklulara yardımcı olmuşlardır.

Oğuzlar (Uzlar)

• Türk milletinin en kalabalık ve tarihte hem siyaset hem de uygarlık alanında en büyük rolü oynayan koludur.
• Topluca İslâmiyet’i kabul ettiler. Selçuklular, Osmanlılar ve ayrıca birçok beylik Oğuzlar tarafından kurulmuştur.
• Günümüzde Türkmenistan, İran, Irak, Suriye, Azerbaycan, Türkiye, Kıbrıs ve Balkanlarda yaşayan Türklerin ataları Oğuzlardır.

Kıpçaklar (Kumanlar)

• Balkaş Gölü ile İrtiş Irmağı arasındaki bölgede yaşarken Moğol kabilelerinin baskısıyla batıya göç ettiler.
• Peçeneklerle birlikte hareket ederek Rusların Karadeniz’e inmesini engellediler.
• Macaristan’a göç eden Kıpçak toplulukları Hristiyanlığı kabul ederek Türklüklerini kaybettiler. Oğuzlarla yaptıkları mücadeleler Dede Korkut Hikayelerinekonu olmuştur.

Sabirler (Sabarlar)

• V. yüzyılda Avarların baskısı sonucunda Kafkasya’nın kuzeyine yerleştiler. Sibirya ismini bu kavimden almıştır.
• Bizans’a karşı Sasanilerle birleşerek Anadolu’ya girdiler ve Kayseri, Ankara ve Konya’ya kadar ilerlediler.